►Đặc điểm cấu tạo và mối liên hệ với vùng dưới đồi

1. Vị trí và mối liên hệ với vùng dưới đồi

Tuyến yên là một tuyến nhỏ đường kính khoảng 1 cm, nặng từ 0,5 - 1 gam. Tuyến yên nằm trong hố yên của xương bướm thuộc nền sọ. Tuyến yên gồm hai phần có nguồn gốc cấu tạo từ thời kỳ bào thai hoàn toàn khác nhau đó là thuỳ  trước và thuỳ sau   (Hình - Tuyến yên). Tuyến yên liên quan mật thiết với vùng dưới đồi qua đường mạch máu và đường thần kinh đó là hệ thống cửa dưới đồi-yên và bó sợi thần kinh dưới đồi -yên.

       Hình - Tuyến yên

- Hệ thống cửa dưới đồi-yên (hệ cửa Popa-Fielding) được cấu tạo bởi mạng mao mạch thứ nhất xuất phát từ động mạch yên trên. Mao mạch này toả ra vùng lồi giữa (Median Eminance) rồi tập trung thành những tĩnh mạch cửa dài đi qua cuống tuyến yên rồi xuống thuỳ trước tuyến yên toả thành mạng mao mạch thứ hai cung cấp 90% lượng máu cho thuỳ trước tuyến yên. Lượng máu còn lại từ các tĩnh mạch cửa ngắn bắt đầu từ mạng mao mạch của động mạch yên dưới (Hình - Mối liên hệ giữa vùng dưới đồi - tuyến yên).

      Hình - Mối liên hệ giữa vùng dưới đồi - tuyến yên

Các hormon giải phóng và ức chế của vùng dưới đồi được bài tiết từ các tận cùng của vùng lồi giữa sẽ thấm vào các mao mạch lồi giữa rồi theo hệ thống cửa dưới đồi-yên xuống điều khiển sự bài tiết hormon của tuyến yên.

- Bó sợi thần kinh dưới đồi-yên là bó thần kinh gồm các sợi trục của các nơron mà thân nằm ở hai nhóm  nhân trên thị và cạnh não thất còn tận cùng của chúng thì khư trú ở thuỳ sau tuyến yên (Hình - Mối liên hệ giữa vùng dưới đồi - tuyến yên).

Hai hormon do các nơron của nhóm nhân trên thị và cạnh não thất tổng hợp và bài tiết sẽ theo bó sợi thần kinh này đến dự trữ ở thuỳ sau tuyến yên do vậy các tín hiệu kích thích vào vùng dưới đồi hoặc thuỳ sau tuyến yên đều gây bài tiết hai horrmon này.

2. Đặc điểm cấu tạo của tuyến yên

2.1. Thuỳ trước tuyến yên (thuỳ tuyến)

Thuỳ trước tuyến yên được cấu tạo bởi những tế bào chế tiết. Những tế bào này có nhiều loại, mỗi loại tổng hợp và bài tiết một loại hormon. Khoảng 20% tế bào tuyến yên là những tế bào tổng hợp và bài tiết ACTH. Các tế bào tổng hợp và bài tiết các hormon khác của thuỳ trước tuyến yên mỗi loại chỉ chiếm từ 3-5% nhưng chúng có khả năng bài tiết hormon rất mạnh để điều hoà chức năng tuyến giáp, tuyến sinh dục và tuyến vú.

2.1. Thuỳ sau tuyến yên (thuỳ thần kinh)

Thuỳ sau tuyến yên được cấu tạo chủ yếu bởi các tế bào giống tế bào thần kinh đệm (glial like cell). Những tế bào này không có khả năng chế tiết hormon mà chỉ có chức năng như một cấu trúc hỗ trợ cho một lượng lớn các sợi trục và cúc tận cùng sợi trục khư trú ở thuỳ sau tuyến yên mà thân nằm ở nhân trên thị và nhân cạnh não thất. Trong cúc tận cùng của những sợi thần kinh này có các túi chứa  hai hormon là ADH và oxytocin.

►Các hormon thuỳ trước tuyến yên
►Các hormon thuỳ sau tuyến yên
►Rối loạn hoạt động tuyến yên