►Máu vận chuyển O₂ từ phổi đến mô

►Máu vận chuyển CO₂ từ mô đến phổi

1. Các dạng CO₂

Dạng hoà tan: chiếm 9% . Với phân áp CO₂ trong máu tĩnh mạch khoảng 46 mmHg có 0,3 ml CO₂ /100 ml máu, là dạng trao đổi trực tiếp giữa máu với phổi và với các mô.

Dạng kết hợp: có ba dạng

- Kết hợp với hemoglobin trong hồng cầu (chiếm 13%). CO₂ gắn với -NH₂ của 2 chuỗi beta, alpha theo phản ứng sau:

Hb + CO₂          HbCO₂ (carbaminohemoglobin)
CO₂ có hệ số khuếch tán lớn gấp 20 lần so với oxy do đó dù chỉ chênh lệch phân áp rất thấp cũng dễ dàng được khuếch tán vào phổi để thải ra ngoài.

- Kết hợp với muối kiềm (chiếm 78% ) dạng bicarbonat

CO₂ +H₂O _CA       H₂CO₃              H+ +HCO₃¯ > huyết tương: HCO3¯ + Na+ > NaHCO₃
CA: enzym carbonic anhydrase trong hồng cầu
trong huyết tương phản ứng chậm hơn khoảng 5000 lần vì có rất ít enzym CA.  

- Kết hợp với protein huyết tương (chiếm một tỷ lệ rất ít) theo phản ứng carbamit

2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự vận chuyển CO₂ của máu

Phân áp CO2: tăng sẽ làm tăng nồng độ và mức độ vận chuyển CO₂ của máu.

Phân áp oxy: tăng trong máu, oxy sẽ gắn với hemoglobin làm giảm ái lực của hemoglobin với CO₂ do đó làm giảm sự vận chuyển CO₂ (hiệu ứng Haldane).
Hiện tượng Hamburger: Hiện tượng Hamburger là sự di chuyển ion HCO₃¯ và Cl¯ giữa hồng cầu và huyết tương ở phổi và mô

CO₂ mô > huyết tương > hồng cầu: CO₂ + H₂O nhờ CA H₂CO₃  > H⁺ + HCO₃¯  
                                                                H⁺ + Hb  > HHb 
HCO₃¯  khuếch tán thuận hóa ra huyết tương đổi chỗ cho Cl¯ từ huyết tương vào hồng cầu nhờ protein mang bicarbonat – clorua  để lập lại thăng bằng điện tích.

Ý nghĩa: Khi CO₂ vào huyết tương dưới dạng HCO₃¯ thì Cl¯ vào hồng cầu, làm tăng NaHCO₃ huyết tương, máu tăng vận chuyển CO₂.  

Sự thay đổi của pH: Trong máu, CO₂ tồn tại dưới dạng H₂CO₃ và BHCO₃ (bicarbonat). Bình thường tỷ lệ  không thay đổi nên pH ổn định. Khi một acid mạnh vào máu sẽ phản ứng với các bicarbonat tạo thành H₂CO₃ . H₂CO₃¯ dễ phân ly thành H₂O và CO₂, CO₂ được đưa ra ngoài qua phổi. Khi một kiềm mạnh vào máu, nó phản ứng với H₂CO₃ tạo thành kiềm yếu hơn, lượng CO₂ thở ra sẽ giảm đi.

3. Máu vận chuyển CO₂ từ mô đến phổi

Tại mô, do chênh lệch phân áp, CO₂ khuyếch tán từ dịch kẽ > huyết tương dưới dạng hoà tan > hồng cầu. Một phần kết hợp với Hb  > HbCO₂ , phần lớn kết hợp với H₂O dưới tác dụng enzym CA > H+ + HCO₃¯ . HCO₃¯ khuyếch tán từ hồng cầu ra huyết tương kết hợp với protein và các muối kiềm.

Tại phổi, các quá trình xảy ra theo chiều ngược lại. Nồng độ CO₂ trong máu giảm, máu trở thành máu động mạch có nồng độ oxy cao và nồng độ CO₂ thấp.

4. Tổng kết

Tại phổi:
- Ở phổi phân áp O₂ cao, sự bão hòa oxy của Hb đạt 98%
Khi Hb bão hòa oxy, ái lực của Hb với CO₂ giảm. Hiện tượng gắn O₂ với Hb làm tăng tốc độ thải CO₂ (hiệu ứng Haldane)

- Tại mô:
Nồng độ CO₂ cao khuếch tán nhanh vào hồng cầu